Zapisy z pierwszej połowy XVIII wieku jednoznacznie dowodzą, że pierwotny sposób zapisu naszego nazwiska to FORMANOWICZ. Zapisy te potwierdzają się zarówno w księgach parafialnych (metrykalnych), jak również cechowych i miejskich. W celu wyjaśnienia etymologii nazwiska Formanowicz skorzystałem z pomocy dr Małgorzaty Magda-Czekaj z Pracowni Antroponimicznej Zakładu Onomastyki PAN. Oto jej opinia:

Nazwę osobową Formanowicz, Fórmanowicz, Furmanowicz zaliczamy do nazw patronimicznych (odojcowskich), wyrażonych formantem –ic -owic (wcześniejsze formanty), a pod wpływem języka ukraińskiego nastąpiło przekształcenie ich w –icz, -owicz. Nazwa osobowa Forman-owicz utworzona formantem –owicz od dodatkowego określenia ojca, tu od nazwy zawodu ojca - furman (staropolskie forman) oznacza zawsze syna osoby, której dodatkowe określenie (nazwa zawodu) tkwi w podstawie tej formy.
         Apelatyw furman - "woźnica”, istnieje od XIV w. Najstarszy zapis nazwy osobowej pochodzi także z XIV w: Janussio dicto Furman, herede in Bechowo 1391. Następne zapisy z XV w: Johannes Furman, canonicus Poznaniensis 1414-1415; Johannes Vyelgy alias Furman de Cracovia 1496, także Swench Furman-owicz 1418. W języku polskim mamy furman. Często także w gwarze używano forman. Mogło dojść do zmiany samogłoski „u” w „o” pod wpływem głoski „r” (jest to obniżenie samogłoski przed głoską sonorną, czyli uwarunkowanie historyczne).
         Rozszerzony sufiks –owic, -ewic pojawia się od XII wieku. Przykłady form z tym formantem znajdujemy już w bulli gnieźnieńskiej z 1186 r. a także w innych dokumentach dwunastowiecznych. W wiekach późniejszych znajdujemy coraz więcej form z sufiksem –owic(z), -ewic(z), służących łącznie z nazwami odapelatywnymi, nominacji osób z warstwy mieszczańskiej, rzemieślniczej i chłopskiej. Nazwiska zakończone na –owicz dominują na Kresach północno-wschodnich byłej I Rzeczpospolitej. Na tej podstawie jednak nie możemy mówić o pochodzeniu Formanowiczów z Kresów.

Pojawiające się z czasem różnice w zapisie nazwiska mogą wynikać z kilku przyczyn. W staropolszczyźnie funkcjonowały, w różnych wyrazach, krótkie i długie samogłoski, a wśród nich “oo”-długie. Gdy wynaleziono druk pojawił się problem zapisu tej zgłoski. Chodziło o to aby zmniejszyć liczbę powtarzających się liter (a więc potrzebnych w kaszcie czcionek) i na drogim papierze zaoszczędzić miejsca w tekście. Wskutek tego zapotrzebowania polscy drukarze wymyślili równoważnik i długi dźwięk “o” zaczęli zaznaczać przez dodanie kreski ponad tą czcionką jak np. w słowie ”Bóg”. Tak zmodyfikowaną literę odczytywano oczywiście nadal jako długą samogłoską “oo”. Atoli od połowy XV wieku (w/g prof. Miodka TV 2.04.2006) rozpoczął się proces ewolucyjny trwający do początków XVII wieku, a więc ponad 200 lat, w trakcie którego zaprzestano rozróżniać krótkie od długich samogłosek, a wymawianie tych drugich stopniowo skracano. A później, powoli, wymowa “ó” twardniała i zapisaną literę zaczęto wymawiać jak “u”. Skutkiem tego nazwisko Formanowicz, pierwotnie z długą samogłoską “oo”, zaczęto zapisywać (“za drukarskim przewodem”) jako Fórmanowicz. W okresie rozbiorów - a według moich analiz zapisów metrykalnych i pruskich pism urzędowych, od około 1830-1840 roku – następowało stopniowa zmiana zapisu nazwiska na Furmanowicz. Stało się to bez wątpienia dzięki pruskim urzędnikom, dla których "ó" była literą obcą. Zbiegło się to w czasie ze wzrostem nacisku germanizacyjnego, który nastąpił po upadku powstania listopadowego, pod panowaniem E.H. Flottwella jako nadprezydenta Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Potwierdzają to również źródła historyczne. Proces przekształcenia dotychczasowego nazwiska z „o” i "ó" na "Furmanowicz", był najbardziej nasilony w dużych na ówczesne czasy ośrodkach miejskich: Buku, Poznaniu i Gnieźnie, a mniejszy w Gostyniu i Wielichowie. W efekcie mamy współcześnie trzy formy zapisu tego samego nazwiska. W zależności od stopnia “oporu materii” przetrwała w różnych gałęziach rodziny pierwsza, druga czy też trzecia jego wersja. Aliści długotrwałość tego procesu i przetrwanie do naszych czasów kolejnych form ewolucyjnych, wskazuje, że nazwisko pochodzi z jednego żródłosłowu, z bardzo dawnych czasów.

Wszelkie prawa do tekstów oraz zdjęć i innych elementów graficznych zawartych na tych stronach są zastrzeżone.
Copyright © Mariusz Formanowicz, 2005-2019